سیده ندا قدمگاهی ثانی
مسئول فنی بخش یک کلینیک توانبخشی توانش
"ارتباط موسیقی با مغز"
به طور کلی در هنگام شنیدن موسیقی با توجهبه نوع موسیقی و شنونده قسمتهای مختلف مغز فعال است. ولی به طور کلی هر دو نیمکره ی مغز در شنیدن موسیقی فعال می باشند. در مغز مناطق و سیستمهای پردازشی جداگانه ای را برای زبان محاوره ای و موسیقی وجود دارد. و این مهم با مطالعه بیماریهایی مانند آمیوزیکا (Amusica) که در آن فرد قادر به تکلم است ولی قادر به درک موسیقی نیست یا آفازیا(aphasia ) که بیمار قادر به تکلم نیست ولی موسیقی را در کمی کند قابل نتیجه گیری است. در صورتیکه نیمکره راست مغز دچار سکته یا بیماری شود شناسایی و پردازش طنین صدا نیز دچار مشکل میشود و مغز صداها را از هم تشخیص نمیدهد.
معاینات و بررسیهای متعدد از مغز نوازندگان حرفه‌ای نشان می‌دهد که ماده خاکستری مخچه و ناحیه شنوایی مغز آنان نسبت به افراد غیر موزیسین بیشتر است. مغز نوازندگان سازهای زهی و پیانو هم بخشهایی که مسئول کنترل حرکات ظریفfine motor هستند ۴۰۰ درصد رشد بیشتری دارند. همچنینcorpus callosum مغز نوازندگانی که قبل از سن ۷۷ سالگی شروع به فراگیری ساز نموده‌اند بزرگ‌تر از سایرین است. از این رو بین دو نیمکره و بخشهای مختلف مغز آنان ارتباط و هماهنگی بیشتر و بهتری برقرار میشود.
موسیقی بی واسطه بر مغز تاثیر می گذارد. تاثیر موسیقی بر مغز به سه طریق صورت می گیرد :
· تاثیر بر ساختار مغز
· تاثیر بر بیو شیمی مغز
· تاثیر بر امواج مغزی
در زیر به خلاصه ای از مناطق مختلف مغز که در هنگام شنیدن موسیقی فعالند اشاره می کنیم:
گوش کردن کلی به موسیقی : نیمکره چپ – کورتکس شنوایی
تن موسیقی : نیم کره راست – کورتکس شنوایی
طنین موسیقی : نیم کره راست
ملودی : نیمکره راست
ریتم : مخچه – پشت نیمکره چپ
قطعات آشنای موسیقی: نیمکره چپ – منطقه گیجگاهی
یادآوری نام اهنگ : نیمکره چپ
تمرکز روی شعر و ترانه : نیمکره راست
نواختن موسیقی مخچه ، نیمکره راست
ü تاثیر موسیقی بر نورو شیمی مغز:
تاثیری که موسیقی بر نوروترنسمیترها و همچنین ترشح هورمون های درون ریز مثل کورتیزول دارد شامل:
افزایش تولید آندروفین، افزایش سطح ملاتونین، افزایش سطح نور اپی نفرین و اپی نفرین، تحریک ترشح اوپیویید ها و در نتیجهآزاد سازی دوپامین، افزایش سطوح پلاسمایی هورمون اکسی توسین
هر کدام از عملیات یاد شده به نوعی در افزایش سطح آرامش روانی و کاهش استرس نقش فعالی دارند. از جهت دیگر افزایش هر یک از انتقال دهنده های فوق موجب افزایش سطح ایمنی بدن نیز می شوند. همانگونه که می دانیم سیستم ایمنی ما تحت تاثیر منفی استرس های مزمن قرار دارد.استرس نه تنها سلول های مغز را از بین می برد بلکه باعث تضعیف و زوال حافظه می گردد.
موسیقی های آرام موجب افزایش دوپامین و سرتونین می گردند و موسیقی هایی با ریتم تند باعث افزایش کورتیزول در سطح بدن میشوند .تمرینات موسیقی همچون نیروی بازدارنده‌ای مانع از بین رفتن سلولهای عصبی در سنین بالا میشود.
درمطالعات الکتروآنسفالوگرام های دریافت شده از مغز ۴ نوع موج در موقعیت های مختلف از فعالیت مغز ثبت شده است که شامل :
امواج بتا :امواج بالای۱2هرتز
در این موقعیت مغز فعال است و در وضعیت هوشیاری به سر می‌برد. امواج مغز در این موقعیت بین ۱۳ تا ۲۵ هرتزهستند برای ایجاد این موقعیت از مغز می‌توان از آهنگ‌های تند و رقص گونه استفاده کرد. در کودکان مبتلا به بیش فعالی دامنه این موج کاهش یافته به همین دلیل سطح توجه و هوشیاری پایین تری نسبت به سایر کودکان دارند.
امواج آلفا :امواج بین8 تا۱2هرتز
در این موقعیت مغز در حالت آرام به سر می‌برد می‌توان توسط موسیقی این موقعیت را در طول روز ایجاد کرد در این موقعیت معمولا چشم‌ها بسته هستند و رویاهای روز به وجود می‌آیند امواج مغز در این موقعیت بین ۸ تا ۱۲ هرتزهستند این موقعیت از مغز را می‌توان توسط آهنگ‌های خیلی ملایم و آرام ایجاد کرد. در بسیاری از پژوهش ها ارتباط موج آلفا با ضریب هوشی نشان داده شده.
امواج تتا : امواج بین 4 تا8هرتز
موقعیت تتا که بطور عمده در بخش های گیجگاهی و آهیانه مغز ایجاد میشود موقعیت خلاقیت مغز است امواج مغز در این وضعیت بین ۴ تا 8 هرتزمی باشند. هوشیاری مغز در این وضعیت بین خواب و بیداری است آهنگ‌هایی که بتوانند این موقعیت مغزی را حفظ کنند معمولا خیلی آرام هستند و معمولا با سرعت خیلی پایین اجرا میشوند. در کودکان مبتلا به بیش فعالی دامنه این موج بسیار افزایش یافته به همین دلیل آنها دائما دچار حواس پرتی و نقص توجه هستند.
امواج دلتا: امواج کمتر از4هرتز
در این موقعیت که امواج مغز بین ۱تا 4هرتز است و موقعیت خواب عمیق مغز است در این موقعیت، تنفس عمیق، سطح و فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن به حداقل خود می‌رسد آگاهی و هوشیاری در این وضعیت در پایین‌ترین میزان است که موسیقی اثر چندانی بر روی مغز نمی‌گذارد .
منابع:
پینل جان ،روانشناسی فیزیو لوژیک ،مهرداد فیروز بخت،نشر ویرایش،۱۳۸۷
خداپناهی محمد کریم، روانشناسی فیزیولوژیک ،نشر سمت،۱۳۸۰
میلیگان جک ، قدرت موسیقی و آواز ،آذر عمرانی ،نشر ویرایش ۱۳۸۸
جنسن اریک، چگونگی تاثیر موسیقی بر مغز ،آذر عمرانی ،نشر ویرایش، ۱۳۸۶
باسانو مری ،شفا با کمک موسیقی ،آذر عمرانی ،ارسباران ۱۳۸۳
لی ،اچ ام میتو، موسیقی و سلامتی ،آذر عمرانی ارسباران ۱۳۸۴