پاچماقی یا پاچنبری یک نقص بسیار شایع در هنگام تولد است که در آن پنجه ی پا به طور غیر طبیعی به داخل چرخیده است.
تقریبا از هر 1000 نوزادی که زنده به دنیا می آیند یک نوزاد دچار این عارضه خواهد بود. پای چماقی ممکن است یک طرفه یا دو طرفه باشد. عضو مبتلا هم چنین کوچک تر و کوتاه تر از پای سالم است. بدون درمان مناسب، این عارضه در راه رفتن کودک ایجاد نقص می کند به شکلی که تصور می شود فرد روی مچ پا راه می رود.
علل این عارضه بسیار متفاوت است ولی عوامل ژنتیکی می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد.
تشخیص پاچماقی قبل از تولد
تشخیص پره ناتال پای چماقی برای اولین بار در سال 1985 گزارش شد. اولتراسوند از طریق واژن می تواند ناهنجاری ها را در هفته 12 و 13 حاملگی نشان دهد. تشخیص های سونوگرافی بر اساس بررسی سطح کف پای جنین در پایین ترین قسمت استخوان ها در سطح ساژیتال می باشد. از زمانی که کودک قادر به حرکت پا و چرخاندن آن به سمت داخل است این وضعیت غیر عادی باید وجود داشته باشد. به علاوه پا باید دور از دیواره رحمی ظاهر شود. اولتراسوند سه بعدی در صورت امکان می تواند تصویر واضح تری نشان دهد.
زمانی که به پای چماقی مشکوک شوند، سونوگرافی باید یک بررسی آناتومیکی کامل، اکوکادیوگرافی جنین و ارزیابی محیط داخل رحمی به ویژه تحت فشار بودن جنین بر اثر فیبروم، پیوند های آمنیوتیکی یا چسبندگی ها را بررسی کند. وجود پلی هیدروآمنیوس(تجمع مایع آمنیوتیکی بیش از 2000 میلی لیتر) و پای چماقی نشان دهنده ناهنجاری عصبی - عضلانی است که بر حرکات اندام های انتهایی و بلع اثر می گذارد. زمانی که وضعیت دو طرفه یا با ناهنجاری های دیگر همراه است، تشخیص پره ناتال پای چماقی بهتر است. به عنوان مثال در یک سری از کودکان که فقط مشکل پای چماقی داشتند، صحت تشخیص پای چماقی دو طرفه در مقایسه با پا ی یک طرفه بیشتر بوده است.
در یک بررسی دیگر تمام جنین هایی که در کنار پای چماقی ناهنجاری های مادر زادی دیگری داشتند بررسی شدند. تشخیص پای چماقی قبل از تولد در دهه گذشته پیشرفت نموده است و از 25 درصد موارد به 80 درصد رسیده است که مربوط به تجهیزات بهتر، متخصصین و افزایش انجام سونوگرافی طی بارداری می باشد. حدود چهل درصد از موارد گزارش شده ی مثبت پای چماقی یک طرفه، اشتباه بوده است که به علت توانایی و تمایل جنین های نرمال به کشیدن پا به سمت داخل، این مشکل ایجاد می شود.
دنیا آمدن با پاهای کج
در گذشته های دور مادران را در ابتلای نوزادان به این بیماری مقصر می دانستند، اما دکتر سعید توکلی، فلوشیپ ارتوپدی اطفال می گوید: هنوز برای پاچنبری علت مشخصی پیدا نشده است و نمی توان آن را تقصیر رحم تنگ مادران یا بد خوابیدن آن ها گذاشت و گفتنی است از هر هزار تولد نوزاد زنده، یک تا 3 نفر از آن ها به این عارضه مبتلا می‌شوند که علت آن تاکنون نامشخص است.
در 50 درصد مواقع این بیماری به صورت دو طرفه است و هر دو پای نوزاد درگیر است که علت آن به تغییر و جابجایی استخوان های مچ پا برمی گردد، ولی در واقع تمام عروق، عصب، شریان، استخوان، عضله و… (هرچه بعد از زانو وجود دارد) در این بیماری گرفتار می شوند و نمی توان گفت این عارضه فقط یک انحراف پای ساده است.
بنابراین این پاها معمولا کمی لاغرتر از پاهای معمولی هستند و در افرادی که این عارضه یک طرفه است (یک پا درگیر است) سایز پا بدون آن که قد پا کوتاه باشد از سایز پای دیگر کوچک تر است (به عنوان مثال سایز یک پا 40 و سایز پای دیگری 41 است).
گاهی پاچنبری تظاهراتی از یک بیماری است که تمامی بدن را درگیر می کند؛ همانند بیماری آرتروگرپیوزیس(artrogriposis) که در ماه های آخر بارداری به علت حرکت کم جنین در رحم، عضلات وی خشک (چوب) می شوند و به هنگام تولد، تمامی عضلاتش منقبض است.
در این بیماری بایستی بیمار از ناحیه لگن و ستون فقرات معاینه شود؛ چراکه ممکن است بیماری با ضایعات دیگری همراه باشد.
در پاچنبری، مچ پا خم می شود و جلوی پا به طرف داخل می چرخد که برای تایید آن احتیاج به رادیوگرافی است و هرچه درمان زودتر شروع شود، بهتر است. پس بهتر است پس از تولد برای درمان سریعا به پزشک مراجعه کرد.
درمان پای چماقی
شیوه های زیر برای درمان پای چماقی به کار می رود:
* روش Ponseti
کشش دادن پا به سمت موقعیت درست و گچ گیری هایی که به طور مکرر تغییر داده می شود. به نوعی همراه با یک دوره کاردمانی برای راه رفتن کودک است
مراحل درمان در ابتدا با گچ گیری انجام می شود که در روش ponseti (طرز خاصی از گچ‌گیری) حدود 80 درصد از انحراف اصلاح می شود و چنان چه اصلاح نشد، تحت عملیات جراحی قرار می گیرد.
این در شرایطی است که کودک بلافاصله پس از مشاهده بیماری به پزشک متخصص رسانده شود و گرنه در سنین بالا که مفاصل خشک می شوند، احتمال جراحی بسیار بالاتر می رود.
* پوشیدن بریس در شب ها
معمولا پس از گچ گیری ها به کار می رود.
افرادی که با عملیات گچ گیری بهبود می یابند، از آن پس نیاز به کفش و بریس(نوعی آتل پلاستیکی) دارند. البته پس از این مراحل یک دوره کاردرمانی برای راه رفتن کودک ممکن است تجویز شود.
* جراحی
جراحی برای تصحیح مفاصل، رباط ها و تاندون های مبتلا می باشد. معمولا جراحی در سنین 3، 4 تا 6 ماهگی صورت می گیرد.
* پوشیدن کفش های مخصوص و بریس پس از جراحی
با رشد کودک ممکن است این استخوان که از ابتدا با کجی به وجود آمده است، مجددا دچار کجی شود.
برای پیشگیری از شکل گیری مجدد پای چماقی از کفش های مخصوص استفاده می شود.
اصولا کفش 2 تا 3 سال بعد از عمل یا گچ به بیمار تجویز می شود که البته در مورد میزان سال آن، در میان پزشکان متخصص، اختلاف نظر وجود دارد.
به هر حال پس از گذشت این سال ها، اگر برگشتی در کار نباشد به بیمار کفش عادی تجویز می شود.
در نهایت این که این بیماری ارثی نیست ولی آن چه مهم است این است که قنداق کردن نوزاد در این شرایط باعث در رفتگی لگن می شود که با وجود بیماری پاچنبری، مزید بر علت می شود.