اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder)

در ادامه مطلب اختلال اضطرابی در کودکان، به شایع ترین اختلالات اضطرابی یعنی اختلال اضطراب جدایی (SAD)در کودکان می پردازیم

یکی از شایع ترین اختلالات اضطرابی، اختلال اضطراب جدایی (SAD)می باشد. اختلال اضطراب جدایی یکی از زیر شاخه های اختلالات  اضطرابی است و در این اختلال فرد به علت جدایی از خانه یا افرادی (برای مثال یک والد، خواهر یا برادر، یا دوست) که با آنها اتصال عاطفی قوی دارد، اضطراب شدیدی از قبیل ترس و نگرانی را تجربه می‌کند. همچنین می تواند جنبه های مختلف زندگی از قبیل: شغل، تحصیل، روابط اجتماعی و خانوادگی و ... را تحت تأثیر قرار دهد.

اختلال اضطراب جدایی با اضطراب جدایی تفاوت دارد. اضطراب جدایی بخشی طبیعی از فرایند رشد و نمو است و معمولا نشان‌دهنده پیشرفت سالم در بلوغ شناختی کودک است و نباید یک مشکل رفتاری تلقی شود. اضطراب جدایی عموما در نوزادان دوازده تا هجده ماه اتفاق می افتد و این یک امر طبیعی در نوزادان است و در حدود 2 سالگی ناپدید می شود.

ولی اختلال اضطراب جدایی یک اختلال روانی به حساب می آید و نیاز به روان درمانی دارد. این اختلال عموما در سال های پیش دبستانی اتفاق می افتد. تفاوت‌ اصلی اضطراب جدایی طبیعی و اختلال اضطراب جدایی، به شدتِ ترس‌های کودک و اینکه آیا این ترس‌ها مانع از انجام فعالیت‌های عادی او می‌شوند یا نه بازمی‌گردد. بچه‌هایی که به اختلال اضطراب جدایی دچارند، حتی ممکن است از فکر جدا شدن از پدر یا مادرشان مضطرب شوند. ممکن است که آنها برای اجتناب از مدرسه رفتن یا بازی با دوستان‌شان بگویند که مریض هستند. وقتی این نشانه‌ها به‌اندازه‌ی کافی شدید شدند، می‌توانند به اختلال تبدیل شوند.

معیارهای اختلال اضطراب جدایی بر اساس DSM-5

بر اساس طبقه بندی تشخیصی DSM-Vبرای تشخیص اختلال اضطراب جدایی لازم است که کودک مبتلا بیشتر از ۶ سال سن داشته باشد و این شرط به این خاطر است که وجود حالت دلبستگی در کودکان زیر ۶ سالگی به عنوان یک پدیده ی طبیعی رشدی مطرح است. از جمله نشانه های کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی  عباتند از:

A:  ترس یا اضطراب بسیار زیاد و بی تناسب با مرحله ی رشدی که حداقل ۳ مورد از ۸ مورد زیر را داشته باشد:

۱- وقتی فرد از افرادی که به آنها دلبستگی دارد جدا می‌شود به طور مکرر دچار استرس می‌شود.   
۲- فرد به طور دائم نگران است که مبادا کسی یا کسانی که به آنها دلبسته است را از دست بدهد. 

۳- فرد به طور دائم و به شدت نگران است که اتفاق‌هایی مثل تصادف یا مرگ افراد مهمی که او به آنها دلبسته شده است را از دست بدهد.
۴- فرد در این اختلال از جدا شدن می‌ترسد و اصلا دوست ندارد از خانه دور بشود و به مدرسه یا محل کار برود چون از جدا شدن می‌ترسد.           
۵- فرد نگران است و می‌ترسد که به جایی بدون افرادی که با آنها دلبسته است برود.     
۶- فرد می‌ترسد به طور دائم در جایی غیر از خانه اش بخوابد یا دوست ندارد بدون افرادی که به آنها دلبسته است بخوابد.
۷- به طور مکرر کابوس‌هایی می‌بیند که موضوع آنها جدایی است.   
۸- وقتی که از افرادی که به آنها وابسته است می‌خواهد جدا بشود علائمی مثل سردرد، معده درد، تهوع و استفراغ را تجربه می‌کند.
B:  در این نوع اختلال ترس و اضطراب به طور مکرر اتفاق می‌افتد. در کودکان و نوجوانان حداقل ۴ هفته و در بزرگسالان ۶ ماه یا بیشتر ادامه دارد.

C: این اختلال باعث می‌شود در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی استرس و نابسامانی شدید عملکردی به وجود می‌آید.

نکات مهم در تشخیص:

ترس و اضطراب فرد پایدار است، حداقل در کودکان و نوجوانان 4 هفته و در بزرگسالان حداقل 6 ماه طول می کشد.

این ترس یا اضطراب جدایی باعث پریشانی بالینی یا اختلال در زمینه های مهم زندگی می شود. اختلال اضطراب جدایی باعث پریشانی اساسی و مشکلات عملکردی در موقعیت های اجتماعی یا محل کار یا مدرسه می شود.

اختلالات همراه با اختلال اضطراب جدایی عبارتند از:

سایر اختلالات اضطرابی ، مانند اختلال اضطراب منتشر، حملات هراس، هراس، اختلال اضطراب اجتماعی یا آگورافوبیا. اختلال وسواس فکری-عملی ، افسردگی.

شیوع اختلال اضطراب جدایی

میزان شیوع این اختلال در بزرگسالان 0.9% تا 1.9% درصد برآورد شده است و در کودکان ۴ درصد می‌باشد. این اختلال از کودکی تا نوجوانی و بزرگسالی رو به کاهش می‌باشد. شایع‌ترین سن برای این اختلال در کودکان کمتر از ۱۲ سال می باشد. اختلالات اضطرابی رایج و قابل درمان هستند. از بین ۸ کودک ۱ نفر به این اختلال دچار است. ویژگی این اختلالات یک نگرانی، ترس یا اضطراب دائمی، غیرمعقول و طاقت فرساست که فعالیتهای روزانه فرد را مختل می کند. این اختلالات بر عملکرد مغز تاثیر می گذارند. علایم متغیرهستند ولی شامل تحریک پذیری، بی خوابی، وحشت زدگی یا علایم فیزیکی مثل سردرد و شکم درد می باشند.یک اختلال اضطرابی می تواند تاثیرات مختلفی روی کودک برجا بگذارد مثلا مانع دوست پیدا کردن او شود، کودک نتواند در کلاس حرف بزند یا عملکردش در مدرسه ضعیف شود، از تجربیات اجتماعی اجتناب کند یا درگیر مصرف مواد شود. اختلالات اضطرابی اغلب با اختلالاتی مثل افسردگی، اختلالات خوردن، یا بیش فعالی همراه می شود.

درمان اختلال اضطرابی در کودکان

بی شک مهم ترین راه درمان اختلالات اضطرابی در کودکان ، شناسایی آن می باشد ؛ پس از شناسایی اختلال اضطرابی در کودکان باید به دنبال علت و یا علل مختلف آن بود . علت های مختلفی برای ابتلا به اختلال اضطراب در کودکان وجود داشته که با توجه به ویژگی های روحی و روانی فرد متفاوت است .

برخی از کودکان مبتلا به اختلال  اضطراب جدایی به کمک متخصص نیاز  دارند. برای تصمیم‌گیری درباره‌ی کمک گرفتن از متخصص، به ‌دنبال علائم یا نشانه‌های که بیش ‌از حد معمول نگران‌کننده هستند باشید  این علائم عبارتند از:

• چسبیدن غیرمعمول و خارج از سنِ مناسبِ کودک یا بدخلقی؛
• پس زدن دوستان، خانواده یا گروه همسالان؛
• دل‌مشغولی با حس شدید ترس یا گناه؛
• شکایت مداوم از وجود بیماری جسمی؛
• امتناع از مدرسه رفتن برای چندین هفته؛
• ترس بیش از اندازه از ترک خانه.

متخصصان مغز و اعصاب  و روان‌شناسان مرکز درمان اختلالات اضطرابی کودکان توانش با تشخیص اختلال اضطراب جدایی  به درمان آن می پردازند. کلینیک جامع توانبخشی و توانمندسازی عصبی کودکان توانش  آماده ارائه خدمات نوین در زمینه اختلالات اضطرابی می باشد.

در ادامه مطالب به بررسی شیوه های درمانی اختلال اضطرابی درکودکان می پردازیم؛

روش‌های درمانی مختلف برای اختلال  اضطرابی درکودکان شامل موارد زیر است:

• درمان‌های متمرکز بر کودکان

بازی درمانی،درمان با استفاده از بازی، روشی رایج و تأثیرگذار است که کودک را به صحبت درباره‌ی احساساتش تشویق می‌کند. درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT) و ... همگی درمان‌هایی هستند که می‌توانند برای درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان مورد استفاده قرار بگیرند. اصلی که در همه این درمان‌ها مشترک است، آن است که کودک افکار و احساسات و نگرانی‌های خود را بیان می‌کند و در کنار آن‌ها، مهارت‌های لازم برای برخورد مناسب با ترس‌های خود، بالا بردن اعتماد به نفس و نحوه کنار آمدن با نگرانی‌های خود را می‌آموزد.

کودکان قادر به بیان هیجانات و احساسات خود نیستند . سرکوب و عدم مهارت در بیان احساسات به ویژه به صورت منفی بهداشت روانی کودک را دچار مشکل خواهد کرد . بازی ابزاری است که کودک به کمک آن می تواند خود را بیان کند. بازی درمانی روشی است که برای مقابله با استرس های هیجانی و همچنین کودکانی که دچار آشفتگی های ناشی از مشکلات خانوادگی هستند به کار می رود. روش بازی درمانی به کودکان اجازه می دهد که مسائلی را که نمی توانند در محیط روزانه شان مطرح کنند در قالب بازی ارائه دهند. متخصص روانشناس کودک در اتاق بازی کودک را هدایت می کند تا هیجانات منفی خود را بروز دهند و نا گفته نماند که او رفتار کودک را بدون قید و شرط می پذیرد .

درمان مبتنی بر نوروفیدبک  

درمان اختلالات اضطرابی با نوروفیدبک، علاوه بر اثرات درمانی بیشتر و سریعتر،  ماندگار نیز می باشد. بعلاوه این درمان حتی بر موارد بسیار شدید یا مزمن بیماری های اضطرابی که با روش های دیگر درمان نشده اند، نیز موثر می­باشد.کلینیک نوروفیدبک توانش مرکز نوروفیدبک در تهران با افراد متخصص در حوزه نوروتراپی  اقدام به درمان اختلالات اضطرابی با روش نوروفیدبک می نماید که جهت اطلاع از هزینه نوروفیدبک در این مرکز و تعداد جلسات مورد نیاز می توانید با بهترین مرکز نوروفیدبک در تهران تماس حاصل نمایید. 

• درمان متمرکز بر والدین

در رویکرد درمانی متمرکز بر والدین سعی می‌شود در مرحله اول، والدین، مسائل و مشکلات روانشناختی احتمالی آن‌ها مورد هدف قرار بگیرد . ازآنجایی که اختلالات روان شناختی بخصوص اختلالات اضطرابی یا از طریق وراثت  و یا یادگیری به وجود می آیند در نتیجه بررسی اختلالات اضطرابی در والدین از اهمیت ویژه ای برخوردار است . چرا که وجود اضطراب در مادر یا پدر سبب افزایش احتمال ابتلا یا افزایش شدت این اختلال در کودک می شود.  همچنین رفتارهای کودک عمدتا نشات گرفته ازکنش ها و واکنش های والدین است پس با شناسایی و اصلاح رفتارهای واکنشی در والدین تغییرات چشمگیری در شدت اضطراب کودک بوجود می آید.

خانم نجفی - کارشناس ارشد روان شناسی بالینی