کلینیک های کاردرمانی دکتر جهانی مرکز و غرب تهران (توانش) و کاردرمانی شمال و شرق تهران (پایا پاسداران) دو مرکز تخصصی کاردرمانی در زمینه کودکان اوتیسم می باشد که تمام امکانات کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم را از سراسر دنیا گرد هم آورده و تلاش دارد بهترین کاردرمانی در اوتیسم را به مراجعین محترم با مشکلات اوتیسم ارائه دهد. شایان ذکر است مرکز کاردرمانی شمال و شرق تهران با فضای درمانی 450 متر مربع در سه طبقه و 50 نیروی مجرب کاردرمانی ذهنی کودکان اوتیسم، کاردرمانی حسی در اوتیسم، کاردرمانی ادراکی حرکتی در اوتیسم، کاردرمانی توجهی در اوتیسم، کاردرمانی حسی حرکتی در اوتیسم، ماساژ درمانی در اوتیسم، کاردرمانی در مهارت های دست کودکان اوتیسم، گفتاردرمانی در فلج مغزی، گفتار درمانی حسی در کودکان اوتیسم، گفتار درمانی در اختلالات حسی و بلع کودکان اوتیسم و مرکز توانبخشی مرکز و غرب تهران با مساحت بالغ بر 400 متر در چهار واحد مجزا به تمام خدمات بهترین کاردرمانی در کودکان اوتیسم وبهترین گفتار درمانی در کودکان اوتیسم تحت نظر جناب آقای دکتر جهانی دارای مدرک دکترای علوم اعصاب و به عنوان بهترین دکتر تشخیص و درمان کودکان اوتیسم در تهران مشغول فعالیت می باشد.
اختلالات تکاملی (Developmental disorder) در کودکان
پرداختن به مقوله رشد و تکامل کودکان و به‌ویژه مسئله تکامل از اهمیت خاصی برخوردار است. تکامل سالم در دوران ابتداي زندگی زمینه‌ساز شرایطی است که افراد را قادر به هدایت یک زندگی شکوفا در حیطه‌های مختلف ازجمله خوب زیستی اجتماعی، عاطفی، شناختی و فیزیکی می‌سازد. تکامل انسان یک موضوع عظیم و پیچیده است. اگر رشد را افزایش در اندازه بدن و یا افزایش در بخش‌های مختلف آن بدانیم، تکامل را باید معادل تغییرات در عمل دانسته که میتواند تحت تأثیر محیط کودك قرار بگیرد. به‌عبارت‌دیگر تغییراتی که انسان در طول حیات در جهت ارتقاي جسمی، ذهنی، گفتاري و اجتماعی کسب می‌نماید را تکامل یا نمو می‌نامند که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی که از والدین به ارث می‌رسد و نیز عوامل محیطی، تغذیه و محرک‌های اجتماعی قرار می‌گیرد؛ بنابراین هرگونه اختلال و ناهنجاري از زمان تشکیل سلول تخم تا حوادث و وقایع دوران پري ناتال، زایمان و سال‌های اول بعد از تولد می‌توانند فرایند رشد و تکامل را تحت تأثیر قرار دهد.
سرعت تکامل در مراحل کودکی به‌ویژه در دو سال اول زندگی بسیار سریع‌تر از مراحل دیگر حیات است، هرگونه آسیب یا اختلالی در مغز و ارگان‌های دستگاه عصبی مرکزي در زمان بحرانی اول عمر میتواند اثرات مهم و جبران‌ناپذیری بر تکامل کودك بگذارد. اصطلاح تأخیر تکاملی براي کودکانی که خصوصیات برجسته تکاملی که با توجه به سنشان از آن‌ها انتظار می‌رود را بروز نداده‌اند به کار می‌رود که این امر خود زمینه‌ساز بروز انواع و درجات مختلفی از معلولیت‌های حرکتی، ذهنی، گفتاری، شنوایی و بینایی در آن‌ها میشود. برای پیشگیری از این امر لازم است با تشخیص زودرس مشکلات آن‌ها و انجام مداخلات به‌موقع براي شناسایی نوزادان و کودکان در معرض خطر، از بسیاري از عواقبی که به دنبال تأخیر در تکامل و اختلالاتی که در این کودکان پیش می‌آید جلوگیري می‌کند، لذا شناسایی زنان و کودکان در معرض خطر و شروع مداخلات قبل از وقوع و یا پیشرفت مشکل، معقولانه‌ترین راه‌حل به نظر می‌رسد.
اختلالات تکاملی در کودکان شامل محدودیت عملکردی است که به علت اختلالات ناشی از سیستم عصبی به وجود می‌آید. این اختلالات در دوران نوزادی و کودکی و به‌صورت تأخیر در رشد و نمو و یا توانایی عملکردی در یک یا چند حوزه از قبیل حوزه‌های شناختی، عملکرد حرکتی، بینایی، شنوایی، گفتاری و رفتاری خود را نشان میدهد. کودکانی که دچار اختلالات تکاملی هستند اغلب در چند حوزه دچار مشکل میشوند و این امر به ماهیت و وسعت مشکلات مغز و افزایش ریسک آسیب‌پذیری آن یا سایر علل ناتوانی از قبیل سوءتغذیه، عفونت و تروما در میان کودکانی که دچار یک نوع ناتوانی هستند و بستگی دارد.
بخش کاردرمانی کلینیک توانبخشی و توانمندسازی عصبی توانش با 4 بخش کاردرمانی جسمي، کاردرمانی ذهني ، کاردرمانی حسی و کاردرمانی درکی حرکتی با هدف بهبود اختلالات حركتي كودكان مبتلا به اختلالات و پيشگيري از بروز اختلالات تكاملي ، تشخيص موارد در معرض خطر ابتلا به اين اختلالات از راه غربالگري و تشخيص و درمان زودرس موارد مبتلا به اختلالات تكاملي فعالیت می کند و شامل نوزادان و شيرخواران در معرض خطر ابتلا به اختلالات تكاملي( نوزادان داراي سابقه نارس بودن يا وزن پايين هنگام تولد ،آسفيكسي ، زردي شديد ، ناهنجاريهاي مغزي و امثالهم ) و كودكان مبتلا به اختلالات تكاملي می باشد
انواع اختلالات تکاملی
ناتوانی عقلی شایع‌ترین نوع اختلالات تکاملی است و از هر ۱۰۰ کودکی که به مدرسه میروند یک نفر دچار برخی از انواع ناتوانی ذهنی خواهد شد. فلج مغزی دومین نوع شایع اختلال تکاملی است که پس‌ازآن اختلال طیف اوتیسم، اختلال نقص توجه/اختلال نقص توجه بیش فعالی، اختلال پردازش مرکز شنوایی، اختلال یادگیری، سندروم آنجلمن، سندروم پرادر ویلی، اختلالات تشنج و... قرار دارد. در ادامه شایع‌ترین اختلال تکاملی یعنی ناتوانی عقلی (اختلال عقلانی رشدی) را بررسی می‌کنیم.
شایع‌ترین اختلال تکاملی: ناتوانی عقلی (اختلال عقلانی رشدی)
ناتوانی عقلی اختلالی است که در دوران کودکی رخ میدهد و تحت عنوان محدودیت‌هایی در عملکرد ذهنی و مهارت‌های فردی توصیف میشود. فردی که دچار ناتوانی عقلی است در برقراری ارتباط، مهارت‌های اجتماعی، مهارت‌های مفهومی، مراقبت از خود، زندگی مستقل، مهارت‌های اجتماعی، حضور در جامعه، سلامت و امنیت، تحصیلات آموزشی، تفریح و کار به مشکل برمی‌خورد. تشخیص این اختلال از طریق انجام یک آزمون استاندارد و باهدف مشخص کردن نقاط ضعف و قوت کودک، مهارت‌های رفتاری مربوط به سازگار پذیری، مسائل عاطفی و روانی، مسائل سلامت و جسمانی و مسائل مرتبط با محیط و حمایت از کودک از طریق گروه تخصصی محقق میشود. استراتژی‌های مداخله‌گر با ارائه منابع حمایت‌کننده و استراتژی‌های خاص ارائه میشود تا باعث بهبود رشد، تکامل، آموزش، علایق و سلامت عمومی کودک، نوجوان یا فرد بزرگ‌سالی شود که دچار عقب‌ماندگی ذهنی است. حمایت فردی از این گروه میتواند باعث بهبود عملکرد فردی آن‌ها افزایش حضور در جامعه و بهبود رفاه فرد مبتلابه ناتوانی عقلی شود؛ بنابراین افرادی که دارای کم‌توانی یا ناتوانی ذهنی هستند می‌توانند با اقدامات کمکی و آموزشی، یک زندگی طبیعی در خارج از بیمارستان داشته باشند و به انجام کارهای روزمره و فعالیت‌های اجتماعی بپردازند.
ملاک‌های ناتوانی عقلی در DSM-5 در سه مجموعه قرار می‌گیرند:
- توانایی‌های عقلی عمومی: شامل استدلال،حل مسئله، قضاوت، توانایی درس گرفتن از تجربه، یادگیری تحصیلی برای ارزیابی آن‌ها از آزمون‌های استاندارد استفاده میشود. آزمون‌ها باید ازلحاظ فرهنگی برای شخص مناسب باشند. هم ازنظر زبان و هم ازنظر تفاوت‌های فرهنگی در شیوه‌ای که فرد ارتباط برقرار می‌کند، حرکت و رفتار می‌کند. نقطه برش برای برآورده کردن این ملاک، هوش ۷۰ یا پایین‌تر است.
- عملکرد انطباقی: منظور عملکرد انطباقی نسبت به سن و گروه فرهنگی فرد در انواع فعالیت‌های روزانه مانند ارتباط، مشارکت اجتماعی وزندگی مستقل است. این عملکردها نیز از طریق آزمون‌های استاندارد و متناسب ازلحاظ فرهنگی سنجیده میشوند.
- سن شروع: اختلال باید قبل از ۱۸ سالگی شروع‌شده باشد. پس از تشخیص ناتوانی عقلی، مرحله بعدی ارزیابی میزان شدت است. سطوح شدت: خفیف، متوسط، شدید، عمیق
در ویراست قبلی طبقه‌بندی شدت بر اساس نمرات آزمون هوش بود؛ اما در DSM-5 سطوح شدت بر این مبنا استوار است که فرد تا چه اندازه میتواند در سه زمینه مفهومی، اجتماعی و عملی سازگار یا منطبق شود. بیان ملاک‌ها در DSM-5 مشخص‌تر از ویراست قبلی است و متخصصان را ملزم به استفاده از آزمون‌هایی می‌کند که حساسیت فرهنگی دارند. این‌ها باعث تشخیص و درمان بهتر میشود. تقریباً یک درصد جمعیت دنیا ناتوانی عقلی دارند و میزان شیوع در کودکان و نوجوانان بالاتر از بزرگ‌سالان است.
درجات یا سطوح ناتوانی‌های عقلی
- ناتوانی ذهنی خفیف: کم‌توانی ذهنی خفیف تقریباً ۸۵ درصد موارد کم‌توانی ذهنی را تشکیل میدهد. افراد دارای کم‌توانی ذهنی خفیف در کودکی و سنین پیش از دبستان می‌توانند مهارت‌های اجتماعی و برقراری ارتباط را فرابگیرند و درزمینهٔ رشد حسی حرکتی حداقل کم‌توانی رادارند. به‌طورکلی کم‌توانی ذهنی خفیف تا بعد از کلاس اول یا دوم که نیازهای تحصیلی افزایش می‌یابد، شناسایی نمی‌شود. این افراد در سنین مدرسه و نوجوانی اغلب تا کلاس ششم پیش میروند. در این بازه زمانی می‌توان با آموزش، این افراد را به سمت سازگاری اجتماعی هدایت کرد. در بزرگ‌سالی می‌توانند مهارت‌های اجتماعی و حرفه‌ای را که برای حداقل خودکفایی ضروری است یاد بگیرند. بسیاری از بزرگ‌سالانی که به کم‌توانی ذهنی خفیف دچار هستند، تحت حمایت مناسب می‌توانند زندگی مستقلی داشته باشند و خانواده خود را اداره کنند؛ اما ممکن است تحت استرس‌های غیرعادی اجتماعی و اقتصادی احتیاج به کمک و راهنمایی پیدا کنند. IQ برای کم‌توانی ذهنی با این سطح از کارکرد انطباقی، معمولاً در محدوده ۵۰ تا ۷۰ است
- ناتوانی ذهنی متوسط: این سطح از کم‌توانی ذهنی، حدود ۱۰ درصد موارد کم‌توانی ذهنی را تشکیل میدهد. اکثر افراد دچار کم‌توانی ذهنی متوسط در کودکی و پیش از دبستان، زبان را در حدی متوسط می‌آموزند و می‌توانند در اوایل کودکی به میزان کافی با سایرین ارتباط برقرار کنند. در این کودکان در رشد حسی حرکتی تأخیر و کم‌توانی بیشتری مشاهده میشود و نیاز به سرپرستی و مراقبت در حدی متوسط دارند. در سنین مدرسه و نوجوانی، این افراد ازلحاظ تحصیلی دچار مشکل میشوند و اغلب نمی‌توانند بیش از کلاس دوم یا سوم پیش بروند. طی دوران نوجوانی مشکلات جامعه‌پذیری اغلب سبب انزوای این افراد میشود. به عبارتی، چون یادگرفتن عرف‌ها و ارزش‌های جامعه توسط این افراد مشکل است، جامعه نمی‌تواند به‌سادگی این افراد را برای بر عهده گرفتن نقش‌ها و مسئولیت‌ها آماده کند و در اینجا فراهم کردن حمایت و آموزش‌های اجتماعی و شغلی مفید خواهد بود. افراد این دسته در دوران بزرگ‌سالی، ممکن است بتوانند تحت نظارت مناسب به کارهای نیمه ماهر بپردازند و خرج خود را درآورند اما حتی تحت استرس اجتماعی و اقتصادی خفیف هم نیاز به راهنمایی و سرپرستی دارند. IQ برای کم‌توانی ذهنی با این سطح از کارکرد انطباقی معمولاً بین ۳۵ تا ۵۰ است.
- ناتوانی ذهنی شدید: افراد کم‌توان ذهنی شدید حدود ۴ درصد افراد دارای کم‌توانی ذهنی را شامل میشوند. این افراد در کودکی رشد حرکتی بسیار ضعیفی دارند و ازنظر گفتاری هم حداقل تکلم رادارند ولی ممکن است مهارت‌های ارتباطی ساده را فراگیرند و اغلب می‌توانند بشمارند و کلماتی را که برای عملکرد آن‌ها اهمیت حیاتی دارد، شناسایی کنند. در نوجوانی اغلب می‌توانند در سطحی ابتدایی صحبت کرده و ارتباط برقرار کنند. در این سنین می‌توان عادات سالم و مسائل بهداشتی را به آن‌ها آموزش داد اما قادر به یادگیری شغل و حرفه نیستند. این افراد در دوران بزرگ‌سالی ممکن است با شرایط زندگی تحت نظارت مثل خانه‌های گروهی بتوانند سازگاری پیدا کنند و مهارت‌های مراقبت از خود را بیاموزند. همچنین تحت سرپرستی و نظارت کامل می‌توانند به‌طور نسبی در امرارمعاش و یک حرفه ساده کمک کنند. IQ در افراد دارای این سطح از کارکرد انطباقی معمولاً بین ۲۰ تا ۳۵ است. در این گروه احتمال یافتن علت کم‌توانی ذهنی بیش از انواع خفیف‌تر کم‌توانی ذهنی است.
- ناتوانی ذهنی عمیق: کم‌توانی ذهنی عمیق حدود ۱ تا ۲ درصد موارد کم‌توانی ذهنی را تشکیل میدهد. این افراد در کودکی تأخیر و کم‌توانی بسیار شدید در حیطه رشد حسی حرکتی دارند. به کودکان دچار این نوع کم‌توانی، می‌توان برخی مهارت‌های مراقبت از خود را آموزش داد. این کودکان تحت آموزش‌های مناسب، ممکن است بیاموزند که نیازهای خود را بیان کنند ولی مراقبت پرستاری و حمایت مستمر برای این کودکان ضروری است. در نوجوانی تا حدودی رشد حرکتی کسب می‌کنند و ممکن است به حداقل آموزش درزمینهٔ خودیاری و مراقبت از خود واکنش مثبت نشان دهند. این افراد در دوران بزرگ‌سالی تا حدودی به رشد حرکتی و کلامی بیشتری می‌رسند. IQ در افراد دارای این سطح کارکرد انطباقی معمولاً کمتر از ۲۰ است. در اکثر افرادی که دچار کم‌توانی ذهنی عمیق هستند، علت کم‌توانی قابل‌شناسایی است.
علت ناتوانی عقلی:
- نابهنجاری‌های ژنتیکی: نابهنجاری ژنتیکی علت مهم ناتوانی عقلی است.
- مخاطرات محیطی در طول رشد پیش از تولد داروها، مواد سمی، سوءتغذیه مادر، عفونت‌ها در مراحل حساس رشد جنینی، سایر موارد: محرومیت از اکسیژن به هنگام تولد (آنوکسیا)، تولد زودرس، جراحت مغزی هنگام زایمان – بیماری‌ها، صدمات مغزی ناشی از تصادف و بدرفتاری، مواد سمی مثل سرب و مونوکسید کربن
- ابتلای مادر به سرخجه در سه‌ماهه اول حاملگی منجر به ناتوانی عقلی در کودک میشود.
- مصرف الکل در حاملگی باعث نشانگان الکل جنینی یا FAS میشود.
در مطلب بعد به انواع درمان اختلالات ناتوانی عقلی پرداخته میشود؛
درمان اختلالات ناتوانی عقلی
مرکز توانبخشی و توانمندسازی عصبی کودکان توانش با دارا بودن نیروی متخصص کاردرمانی، گفتاردرمانی و روانشناسی در تشخیص علائم کودک ناتوانی عقلی و درمان کودکان ناتوانی عقلی خفیف، متوسط تا کودکان ناتوانی عقلی ه شدید با دارا بودن امکانات درماني نظير اتاق حسی، ماساژ درمانی، اتاق توجه شنیداری، اتاق تاریک، سنسوری روم، کاردرمانی جسمی، کاردرمانی ذهنی، کاردرمانی حسی حرکتی، بازی‌درمانی و گفتاردرمانی کودکان عقب‌مانده ذهنی جزو بهترین مراکز کاردرمانی و گفتاردرمانی در کودکان کم‌توان ذهنی در تهران به شمار می‌آید.
کاردرمانی یکی از درمان‌های مؤثر در کودکان با ناتوانی عقلی مانند ناتوانی عقلی خفیف، ناتوانی عقلی شدید، ناتوانی عقلی مرزی و ... است، کاردرمانی کودکان ناتوانی عقلی ذهنی درزمینه ارتقاء سطح شناختی کودکان ناتوانی عقلی، تقویت حافظه، توجه شنیداری و دیداری کودکان، کاردرمانی حسی و کاردرمانی درکی حرکتی و بازی‌درمانی به درمان می‌پردازد. مرکز توانبخشی توانش، جزء بهترین مراکز کاردرمانی تهران است. کلینیک کاردرمانی توانش در لیست مراکز کاردرمانی تهران به‌عنوان بهترین مرکز کاردرمانی تهران است.
گفتاردرمانی در کودکان ناتوان عقلی درزمینه بهبود توانایی کودکان در تولید گفتار، درکه کلامی و درک مطلب از کلام دیگران، همچنین آموزش ارتباط اجتماعی صحیح و روابط اجتماعی میتواند کمک‌کننده باشد. با پیشرفت سطح کلامی کودک توانایی کودک ناتوان عقلی در دریافت آموزش‌های کمکی، دوست‌یابی و پذیرش از طریق جامعه میتواند بسیار مفید باشد، گفتاردرمانی در اختلال بلع نیز میتواند مؤثر باشد. در کلینیک گفتاردرمانی توانش به‌طور ویژه به درمان کودکانی دارای اختلالات ناتوانی عقلی می‌پردازد.
اختلالات تکاملی
ناتوانی عقلی
اختلال عقلانی رشدی
کاردرمانی توانش
کلینیک کاردمانی دکتر جهانی
گفتاردرمانی