کارکردهای شناختی فرایندهایی چون توجه، حافظه و کارکردهای اجرایی مانند انعطاف‌پذیری شناختی، بازداری پاسخ، تصمیم‌گیری، حافظه کاری، استدلال، برنامه‌ریزی و … هستند که انسان به‌واسطه این فرایندها می‌تواند فعالیت‌های هوشمندانه داشته باشد. ارزیابی شناختی، نوعی بررسی عملکرد مغز است که در آن با بررسی کارکردهای شناختی مغز، به بررسی سطح عملکرد مغز می‌پردازند. در اثر برخی از اختلالات روان‌پزشکی و عصب-شناختی، کارکردهای شناختی افراد دچار نقص و آسیب می‌گردد که برحسب نوع اختلال، نوع آسیب‌های شناختی نیز متفاوت می‌باشند. در ارزیابی شناختی با استفاده از آزمون‌های کامپیوتری و یا قلم کاغذی ابعاد مختلف عملکردهای شناختی مغز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یکی از آزمون‌هایی که در این زمینه استفاده می شود مجموعه آزمون‌های نوروسایکولوژیک کمبریج که به‌اختصار (CANTAB) نامیده می‌شود. CANTAB یک ابزار ارزیابی شناختی ساده، انعطاف‌پذیر باقابلیت اجرای آسان است که در سیستم‌های کامپیوتری قابل‌اجرا است. این آزمون از سال ۱۹۸۰ میلادی توسط دانشگاه کمبریج ارائه شد و از آن زمان تاکنون درحال‌توسعه این نرم است و یکی از معتبرترین آزمون‌های شناختی در جهان محسوب می‌شود.
نرم‌افزار (CANTAB)، نوعی سیستم استاندارد برای ارزیابی مؤلفه‌های شناختی است که عمدتاً در حیطه‌های پژوهشی و بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مجموعه کامپیوتری شامل 25 آزمون است که جهت بررسی حافظه دیداری، حافظه کاری، توجه و تمرکز، برخی کارکردهای اجرایی، توانایی تصمیم‌گیری، احساسات و شناخت اجتماعی و توانایی استدلال منطقی مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین این مجموعه برای تشخیص‌های مختلف بالینی مانند اختلالات نقص توجه، اختلال نشانگان اوتیسم، کارکردهای شناختی پایه، افسردگی و اختلالات خلقی/عاطفی، سندرم دان، سلامت شناختی، اختلالات عصبی/عضلانی، اختلال وسواس فکری/ عملی، اختلال آلزایمر، بیش فعالی، اختلالات قشر فرونتال و اختلالات مرتبط با نقص عملکرد مرتبط با بیماری‌های نورولوژیک و سندروم‌های عصبی-رشدی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
این مجموعه آزمون، توانایی‌های شناختی اعم از حافظه کاری، عملکرد یادگیری و اجرایی، حافظه دیداری، شفاهی و رویدادی، توجه، پردازش اطلاعات و زمان واکنش، بازشناسی هیجانی و اجتماعی، تصمیم‌گیری و کنترل پاسخ را مورد سنجش قرار می‌دهد.
کلیه آزمون‌های این مجموعه کامپیوتری و غیرکلامی هستند و مؤلفه‌های فرهنگی در آن‌ها دخیل نمی‌باشند. آزمودنی در تمامی مراحل فقط با استفاده از سیستم و از طریق لمس کردن صفحه لمسی (Touch Screen) آزمون را انجام می‌دهد؛ و نتایج آن نیز به‌صورت رایانه‌ای نمره‌گذاری می‌شود و تفسیر نتایج توسط متخصص انجام می گردد و بر اساس آن راهکارهای درمانی ارائه می شود
آزمون‌های موجود در مجموعه تحقیقاتی CANTAB می‌توانند در سطح گسترده‌ای، به هفت گروه اصلی تقسیم شوند که عبارت‌اند از:
آزمون‌های غربالگری / آشنا شدن:
شامل MOT، BLC. این آزمون برای آشنا شدن فرد آزمون دهنده با سیستم CANTAB و ارزشیابی توانایی حرکت، دقت و سرعت آزمون دهنده مورداستفاده قرار می‌گیرد. هدف این آزمون‌ها بررسی درک آزمودنی از اجرای آزمون و عدم مشکل حرکتی و بینایی است
آزمون‌های حافظه بینایی:
شامل DMS, PAL، SRM, PRM هدف این آزمون ارزیابی بازشناسی حافظه فضایی و بینایی و اجزای آن‌هاست.
آزمون‌های عملکرد اجرایی، حافظه کاری و برنامه‌ریزی:
شامل AST, IED، OTS, SOC، SSP, SWM. هدف آزمون ارزیابی انعطاف‌پذیری ذهنی، جابجایی توجه، برنامه‌ریزی و کنترل حرکتی و ظرفیت حافظه کاری است.
آزمون‌های توجه:
شامل CRT, MTS، RTI, RVP، SRT. هدف این آزمون سنجش سرعت واکنش در یک نمونه 2 گزینه‌ای ساده، سنجش توانایی انطباق محرک‌های تصویری و اندازه‌گیری زمان واکنش و حرکت، سنجش سرعت واکنش و حرکت در یک برنامه منحصربه‌فرد و 5 گزینه‌ای، سنجش توجه پایدار دیداری و سنجش سرعت واکنش نسبت به یک محرک است. درمجموع هدف ارزیابی و اندازه‌گیری سرعت واکنش به یک و یا چند محرک، جفت کردن محرک بینایی، توجه بینایی مداوم است.
آزمون‌های حافظه معنایی / کلامی:
شامل GNT, VRM. هدف این آزمون اندازه‌گیری حافظه معنایی از طریق نام‌گذاری اشیاء، اندازه‌گیری یادآوری آزاد و بازشناسی فوری و تأخیری برای اطلاعات کلامی است.
آزمون‌های تصمیم‌گیری و کنترل پاسخ:
شامل: AGN, CGT، IST, SST. هدف آزمون ارزیابی بازداری پاسخ (پاسخ دادن و یا ندادن به محرک‌ها)، ارزیابی ریسک‌پذیری در تصمیم‌گیری و کنترل تکانه است.
آزمون‌های شناخت اجتماعی:
شامل: ERT. هدف شناسایی شناخت اجتماعی از طریق بررسی پاسخ در هنگام مواجه‌شدن باحالت‌های مختلف است.
سایر آزمون‌ها: Visual Analogue Scale: ارزیابی حالت‌های خلقی-هیجانی آزمودنی.
مرکز توانبخشی و توانمندسازی عصبی توانش به‌عنوان یکی از اولین مراکزی است که از مجموعه آزمون CANTAB جهت ارزیابی‌های شناختی و تشخیصی استفاده می‌نمایید. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با شماره‌های 02166570947 و 02166570948 تماس بگیرید.