اختلال هماهنگی رشدی (Developmental Coordination Disorder ) یا کنش پریشی رشدی یک شرایط عصبی- حرکتی است که از زمان تولد وجود دارد.
کلینیک های کاردرمانی دکتر جهانی مرکز و غرب تهران (توانش) و کاردرمانی شمال و شرق تهران (پایا پاسداران) دو مرکز تخصصی کاردرمانی در زمینه کودکان اوتیسم می باشد که تمام امکانات کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم را از سراسر دنیا گرد هم آورده و تلاش دارد بهترین کاردرمانی در اوتیسم را به مراجعین محترم با مشکلات اوتیسم ارائه دهد. شایان ذکر است مرکز کاردرمانی شمال و شرق تهران با فضای درمانی 450 متر مربع در سه طبقه و 50 نیروی مجرب کاردرمانی ذهنی کودکان اوتیسم، کاردرمانی حسی در اوتیسم، کاردرمانی ادراکی حرکتی در اوتیسم، کاردرمانی توجهی در اوتیسم، کاردرمانی حسی حرکتی در اوتیسم، ماساژ درمانی در اوتیسم، کاردرمانی در مهارت های دست کودکان اوتیسم، گفتاردرمانی در فلج مغزی، گفتار درمانی حسی در کودکان اوتیسم، گفتار درمانی در اختلالات حسی و بلع کودکان اوتیسم و مرکز توانبخشی مرکز و غرب تهران با مساحت بالغ بر 400 متر در چهار واحد مجزا به تمام خدمات بهترین کاردرمانی در کودکان اوتیسم وبهترین گفتار درمانی در کودکان اوتیسم تحت نظر جناب آقای دکتر جهانی دارای مدرک دکترای علوم اعصاب و به عنوان بهترین دکتر تشخیص و درمان کودکان اوتیسم در تهران مشغول فعالیت می باشد.
اختلال هماهنگی رشدی زمانی مشخص تر می شود که کودک وارد مدرسه می شود و عملکرد حرکتی قابل توصیف و مقایسه با سن تقویمی و هوش کودک نیست.
این کودکان در حرکات ظریف و درشت در کلاس درس و کارهای روزمره با مشکل مواجه هستند رفتارهای مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن …. کودکان DCD حین اجرای فعالیت های روزمره که نیاز به هماهنگی حرکتی دارد به صورت چشمگیری کمتر از حد مورد انتظارازنظر سن تقویمی و بهره هوشی خود عمل می کند .
کودکان دچار اختلال هماهنگی رشدی مشکلات حرکتی با ویژگیهایی از قــبیل تأخیر رشد حرکتی ، اختــلالات تعادل ، اخــتلالات درکــی حرکتـــی ، نا پختگی جسمانی ، هماهنگی حرکتی ضعیف و تا حدی اختلال عصب شناختی خفیف را ازخود نشان می دهند .
زمانی که یک فرد از نظر رشد مهارت های حرکتی و هماهنگی سیستم حرکتی دچار تاخیر و مشکلات پس از آن باشد، در این صورت مبتلا به DCD است و در اجرای فعالیت های روزمره و مهارت های تحصیلی دچار مشکل می شود. درمان DCD به منظور درمان تخصصی کودکان مبتلا به DCD و کودکانی که علاوه بر اختلال یادگیری یا نقص توجه و پیش فعالی علائمی از اختلال DCD را نشان می دهند ، ارائه می شود.
این کودکان دربرخی ازکارکردها مانند:سازماندهی،تصمیم گیری،برنامه ریزی ،بازنمایی وتجسم ذهنی ،حرکتهای هدفمند،تنظیم سرعت حرکت وانجام حرکات جدید ،نیزدچارنارسایی اند.
اینکه DCD هرچه زودترتشخیص داده شود مهم است چرا که موجب برخوردصحیح معلمان و اولیا درسالهای اول تحصیل با این ناهنجاری می گردد .از انجایی که این کودکان نسبت به فعالیتهائی که مــستلزم پاسخ بدنی و حرکتی است بی میل اند ، نوعی کم تحملی ، نا کامی و عزت نفس پائین در آنها مشاهده می شود .تشخیص فوری، حمایت آموزشی ودرمان به موقع کودکان بااختلال هماهنگی رشد ی به طورچشمگیری به ایشان کمک می کند تا بر مشکلات حرکتیشان چیره شوند .
در طیف متنوع کودکان مبتلا به DCD ، تعدادی از آن ها فقط مشکلات مربوط به هماهنگی حرکتی را نشان می دهند در حالی که بعضی از آنها علاوه بر مشکلات ناهماهنگی سیستم حرکتی ، ضعف هایی را در زمینه یادگیری ، گفتاری و توجه تمرکز نشان می دهند . مداخلات درمانی برای این کودکان با توجه به تفاوت های عملکردی آن ها ، کاملا متنوع و تغییر پذیر می باشد بنابراین یک تکنیک خاص یا یک برنامه ی درمانی ممکن است برای یک کودک بیشتر از سایر کودکان تاثیر گذار باشد .
ملاکهای تشخیصی اختلال هماهنگی رشدی در DSM5
- فراگیری و اجرای مهارت های حرکتی هماهنگ با توجه به سن زمانی فرد و فرصت برای یادگیری استفاده از مهارت، به طور قابل ملاحظه ای پایین تر از حد مورد انتظار است. مشکلات به صورت بی مهارتی یا بی دست وپایی(مثل انداختن چیزها یا برخورد کردن با اشیاء) م همین طور کندی و ی دقتی عملکرد مهارت های حرکتی(مانند گرفتن یک شیء، استفاده از قیچی یا قاشق و چنگال، دستخط، دوچرخه سواری، یا شرکت کردن در ورزش ها) آشکار می شود.
- کمبود مهارت های حرکتی در ملاک A به طور قابل ملاحظه و مداوم در فعالیت های روزانه مناسب برای سن زمانی، اختلال ایجاد می کند(مثل مراقبت از خود و رسیدگی به خود) و بر بایدهی تحصیلی/مدرسه، فعالیت های قبل از شغل و شغلی، اوقات فراغت و بازی تأثیر می گذارد.
- شروع نشانه ها در دوره رشد اولیه است.
- کمبودهای مهارت های حرکتی با ناتوانی عقلانی(اختلال عقلانی رشدی) یا اختلال بینایی بهتر توجیه نمی شوند و ناشی از بیماری عصبی که بر حرکت تأثیر می گذارد نیستند(مثل فلج مغزی، نقص تغذیه عضلانی)
شیوع اختلال هماهنگی رشدی
اختلال هماهنگی رشدی(D.C.D) یکی از نارسایی های بارز در زمینه رشد مهارتهای حرکتی درکودکان سنین دبستان است و در ابتدا به صورت مشکلی در زمینه یادگیری یاداشتن مهارتهایی که نیازبه هماهنگی حرکتی دارند،آ شکار می شود. میزان شیوع آن که در پسران ٣ تا ٧ برابر بیشتر از دختران است، در ٧ سالگی حدوداً ۵ تا ۶ درصد می باشد . مشخص شده است زایمان قبل از ٣٢ هفتگی احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش میدهد .اعتقاد بر این است که ۶-۵ درصد کودکان سنین مدرسه مبتلا به DCD هستند. در تعدادی از این کودکان تنها اختلال DCD مشخص و بارز است اما در کودکان دیگر ممکن است علاوه بر DCD ، اختلال یادگیری مشکلات زبان و گفتار و اختلال کمبود توجه وجود داشته باشد.پسرها بیشتر از دخترها مبتلا می شوند. در کودکان دچار این اختلال ابتلا به اختلالات زبان و تکلم بیشتر دیده می شود و در مطالعات مربوط به کودکان دچار اختلالات تکلم، میزان بالایی از دست و پا چلفتی بودن گزارش شده است. اختلال رشد هماهنگی همچنین با اختلالات خواندن، اختلال ریاضیات و اختلال بیان نوشتاری ارتباط دارند. در افراد مبتلا به این اختلال میزان بروز اختلالات کم توجهی/بیش فعالی بیش از حد مورد انتظار است.
ویژگیهای کودک با اختلال هماهنگی رشدی
اختلال رشد هماهنگی یا اختلال هماهنگی رشدی ممکن است به صورت ناشیگری در مهارتهای حرکات ظریف و درشت تظاهر کند و منجر به عملکرد ضعیف ورزشی و حتی ضعف در پیشرفت تحصیلی به دلیل ضعیف بودن مهارتهای نگارشی شود. کودک مبتلا ممکن است بیش از برادر و خواهرهایش با اشیا برخورد کند یا اشیا را بیند.
کودکان دچار اختلال هماهنگی رشدی ممکن است بدلیل ناتوانی در تسلط بر فعالیتهای حرکتی مختص گروه سنی خود، شبیه کودکان کم سن تر بنظر برسند. برای مثال کودکان دبستانی مبتلا به این اختلال در دوچرخه سواری، اسکیت سواری، دویدن، لی لی کردن یا پریدن مهارت ندارند.
تظاهرات اختلال رشد هماهنگی در حرکات ظریف اصولا عبارتند از ناشی گری در کاربرد ابزارها، استفاده از قیچی و مشکل در بستن زیپ و دکمه در گروه سنی پیش دبستانی. همچنین، این کودکان در برخی از کارکردهای مغزی از قبیل: سازماندهی، تصمیم گیری، برنامه ریزی، تجسم ذهنی، تفکر انتزاعی، انجام حرکات هدفمند، تنظیم سرعت حرکت و انجام حرکات جدید، نیز می توانند دچار مشکل شوند.
اینکه اختلال هماهنگی رشدی هرچه زودتر تشخیص داده شود مهم و در آینده شغلی و زندگی اجتماعی کودک بسیار اثر گذار است. زیرا که در صورت تشخیص به موقع و درمان درست و عاقلانه، کودک می تواند با کمک و حمایت معلم به راحتی از پس این مشکل بر آید و آینده خود را تضمین کند. معمولاً این کودکان نسبت به فعالیت هائی که مــستلزم پاسخ بدنی و حرکتی است بی میل می باشند. همچنین نوعی کم تحملی، ناکامی و عزت نفس پائین در آنها مشاهده می شود. تشخیص فوری، حمایت آموزشی و درمان به موقع کودکان با اختلال هماهنگی رشد ی، به طورچشمگیری به ایشان کمک می کند تا بر مشکلات حرکتی خود چیره شوند.
مشکلات ثانویه در روابط با همسالان در کودکان دچار اختلالات رشد هماهنگی شایع است که ناشی از طرد این کودکان بدلیل عملکرد ضعیف آنها در ورزش و بازیهای مستلزم مهارتهای حرکتی خوب است. نوجوانان مبتلا اغلب عزت نفس پایینی دارند و دچار مشکلات تحصیلی هستند.
در کودکان دچار اختلال هماهنگی رشدی خطر بروز اختلالات زبان و یادگیری بیشتر است. بین مشکلات تکلم و زبان با مشکلات هماهنگی حرکتی ارتباط قدرتمندی وجود دارد و نیز مشکلات هماهنگی حرکتی با بیش فعالی، تکانشگری و گستره محدود توجه ارتباط دارد.
این کودکان ممکن است تمامی یا چند تا از این علائم را با خود به همراه داشته باشند.
مشکلات حرکتی از جمله تأخیر رشد حرکتی
اختــلالات تعادل
اخــتلالات درکــی حرکتـــی
نا پختگی جسمانی
هماهنگی حرکتی ضعیف در اندام های فوقانی و تحتانی
در بعضی مواقع بروز اختلالات شناختی خفیف
همچنین، این کودکان در برخی از کارکردهای مغزی از قبیل: سازماندهی، تصمیم گیری، برنامه ریزی، تجسم ذهنی، تفکر انتزاعی، انجام حرکتات هدفمند، تنظیم سرعت حرکت و انجام حرکات جدید، نیز می توانند دچار مشکل شوند.
شکل گیری و روند اختلال هماهنگی رشدی
روند اختلال هماهنگی مربوط به رشد متغیر است. شروع آن اوایل کودکی است.این اختلال برای اولین بار زمانی تشخیص داده می شود که کودک سعی می کند تکالیفی مانند نگهداشتن چاقو و چنگال، بستن دکمه های لباس، یا توپ بازی را انجام دهد. در اواسط کودکی، در رابطه با جنبه های حرکتی چیدن پازل ها، ساختن مدل ها، توپ بازی، و دستخط و همین طور منظم کردن نتعلقات، در مواقعی که متوالی کردن و هماهنگی حرکتی ضرورت دارند، مشکلات وجود دارد. در اوایل بزرگسالی، در رابطه با یادگیری تکالیف جدیدی که مستلزم مهارت های حرکتی پیچیده/خودکار هستند، از جمله رانندگی و استفاده از ابزارها، مشکلاتی وجود دارد. ناتوانی در یادداشت برداری و نوشتن سریع می تواند بر عملکرد در محل کار تأثیر بگذارد. وقوع همزمان با اختلالات دیگر تأثیر بیشتری بر جلوه، روند، و پیامد دارد.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال هماهنگی رشدی
عوامل محیطی. اختلال هماهنگی مربوط به رشد بعد از قرارگرفتن پیش از تولد در معرض الکل و در کودکان زودرس و آنهایی که به هنگام تولد کم وزن هستند، شایع تر است.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی. اختلالات در فرایندهای اساسی عصبی-رشدی-مخصوصاً در مهارت های دیداری-حرکتی، هم در ادراک دیداری-حرکتی هم ذهنی کردن فضایی- یافت شده که بر توانایی سازگار شدن حرکتی سریع هنگامی که دشواری حرکات لازم افزایش می یابد، تأثیر می گذارند. کژکاری نغزی مطرح شده است، اما مبنای عصبی اختلال هماهنگی مربوط به رشد با اختلال کاستی توجه / بیش فعالی(ADHD)، ناتوانی های یادگیری خاص، و اختلال طیف اوتیسم، تأثیر ژنتیکی مشترک مطرح شده است. با این حال، وقوع همزمان با ثبات در دوقلوها فقط در موراد شدید آشکار می شود.
همزمانی اختلالات در اختلال هماهنگی رشدی
اختلالاتی که معمولاً با اختلال هماهنگی به رشد روی می دهند عبارتند از اختلال گفتار و زبان، اختلال یادگیری خاص(مخصوصاً خواندن و نوشتن)؛ مشکلات بی توجهی، از جمله ADHD (رایج ترین بیماری همزمان با وقوع همزمان تقریباً ۵۰ درصد)؛ اختلال طیف اوتیسم؛ مشکلات رفتار اخلالگر و هیجانی؛ و نشانگان بیش تحرکی مفصل. مجموعه های متفاوت وقوع همزمان ممکن است وجود داشته باشند (مثل مجموعه با اختلالات شدید خواندن، مشکلات حرکتی ظریف، و مشکلات دستخط؛ مجموعه دیگر با کنترل حرکتی معیوب و برنامه ریزی حرکتی). وجود اختلالات دیگر، اختلال هماهنگی مربوط به رشد را منتفی نمی سازد، بلکه آزمون کردن را دشوارتر می کند و ممکن است به طور مستقل در اجرتی فعالیت های زندگی روزمره اختلال ایجاد کند، بنابراین، برای نسبت دادن اختلال به مهارت های حرکتی، قضاوت آزماینده لازم است.
راهکارهای درمانی اختلال هماهنگی رشدی
در مداخلات مربوط به کودکان دچار اختلال هماهنگی از وجوه متعددی شامل مواد بصری، شنیداری و لمسی استفاده میشود که هدف آنها آموزش حرکتی ادراکی برای تکالیف حرکتی اختصاصی است. درمان اختلال رشد هماهنگی عموما شامل انواعی از برنامه های ادغام حسی و آموزش فیزیکی تعدیل شده است. برنامه های ادغام حسی را معمولا کاردرمانگرها انجام میدهند و شامل فعالیت های جسمی است که آگاهی فرد از کارکرد حسی و حرکتی را افزایش میدهد. شاید بتوان اظهار داشت که موثرترین و مهمترین درمانی این کودکان، کاردرمانی می باشد. در سرویس کاردرمانی، ابتدا کودک هم ازجنبه جسمانی و مهارت های فیزیکی و تحرکی مورد ارزیابی قرار می گیرد و هم اینکه توانایی های ذهنی، درکی و مهارتی او به دقت مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. سپس، با توجه به اختلالات و ناتوانی های رشدی کودک، برنامه درمانی پی ریزی خواهد شد و با هماهنگی و همکاری والدین، برنامه درمانی کودک پیش خواهد رفت و در سیر مراحل درمان نیز در صورت تشخیص مدیریت تیم درمانی، از دیگر خدمات توانبخشی از جمله گفتاردرمانی،کاردرمانی آموزش ذهنی، مهارتهای درکی و حرکتی، بازی درمانی و گروه درمانی نیز بهره گرفته خواهد شد.